Հայաստանի հոշոտում. Ի՞նչ է իրենից ներկայացնում նախաստորագրված «խաղաղության» համաձայնագիրը

Օգոստոսի 8-ին Վաշինգտոնում Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարները նախաստորագրեցին «Խաղաղության և միջպետական հարաբերությունների հաստատման մասին» փաստաթուղթը, որը պաշտոնապես ներկայացվել է որպես այսպես կոչված խաղաղության սկիզբ։ Սակայն փաստաթղթի տեքստի խորքային ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս՝ դրա մի շարք հոդվածներ և ձևակերպումներ պարունակում են լուրջ անվտանգային, իրավական և քաղաքական ռիսկեր Հայաստանի համար։

Ի՞նչ է ամրագրված փաստաթղթում

Փաստաթուղթը ներառում է 17 հոդված, որոնցից հիմնականը վերաբերում են՝

❖ Տարածքային ամբողջականության փոխադարձճանաչմանը՝ ԽՍՀՄ վարչական սահմաններիհիման վրա,

❖ Ուժի չկիրառման և սպառնալիքից հրաժարմանպարտավորությանը,

❖ Սահմանազատման և սահմանագծմանգործընթացի մեկնարկին,

❖ Երրորդ երկրների զինված ուժերիչտեղաբաշխմանը երկու երկրներիսահմաններին,

❖ Տրանսպորտային հաղորդակցություններիբացմանը և տնտեսական համագործակցությանը,

❖ Միջպետական բոլոր հայցերից հրաժարմանը՝ պայմանագրի ուժի մեջ մտնելուց մեկ ամսվաընթացքում։

Թեև այս դրույթները արտաքինից կարող են թվալխաղաղության հիմքեր, դրանց մի մասը ստեղծում է նորխոցելիություններ։

Խնդրահարույց հոդվածներ և դրանց ռիսկերը

1. Հոդված VII – Երրորդ երկրների զինուժի արգելքսահմանին`

Տերմին «զինուժ»–ի հստակ սահմանում չկա։ Ադրբեջանը կարող է դա մեկնաբանել այնպես, որԵՄ քաղաքացիական դիտորդականառաքելությունը (EUMA) կամ ՌԴ 102-րդ ռազմաբազայի Հայաստանից պարտադիրհեռացման  կատեգորիա։ Դա կհանգեցնիմիջազգային մոնիթորինգի թուլացմանը և սահմանային անվտանգության նվազմանը։

2. Հոդված XV – Միջպետական հայցերիցհրաժարում`

​Այս դրույթը պարտադրում է դադարեցնելբոլոր ընթացիկ և պլանավորված միջազգայինդատական գործերը Ադրբեջանի դեմ։ Սա զրկում է Հայաստանին միջազգային իրավականլծակներից, հատկապես սահմանայինխախտումների կամ մարդու իրավունքներիզանգվածային ոտնահարման դեպքերում։

3. Հոդված XII – Ներքին իրավունքը չի կարողարդարացնել չկատարումը`

​Թեև սա միջազգային իրավունքի նորմ է, Ադրբեջանը կարող է այն օգտագործելՀայաստանի Սահմանադրության փոփոխությանպահանջի համար, հատկապես Արցախինվերաբերող նախաբանի մասով։

4. Հոդված X և Համատեղ հռչակագիր – Տրանսպորտային ուղի դեպի Նախիջևան`

​Նախատեսվում է անխափանհաղորդակցություն ՀՀ հարավով՝ Սյունիքով։ Եթեայստեղ չամրագրվի ՀՀ լիարժեք իրավազորությունև վերահսկողություն, դա կարող է վերածվել«միջանցքային» ռեժիմի՝ սրելով ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին հարաբերությունները(հատկապես Իրանի հետ)։

5. Հոդված XIV – Վեճերի կարգավորմանմեխանիզմի բացակայություն`

​Չկա պարտադիր և արագընթաց արբիտրաժկամ միջազգային դատական մարմին, ինչըհնարավորություն է տալիս վեճերը ձգձգել և շահարկել։

6. Տարածքային պահանջներից հրաժարում(Հոդված I-II)`

​Իրավական առումով կանխատեսելի քայլ է, բայց քաղաքականորեն դա զրկում է Հայաստանինպատմական արդարությունը վերականգնելուհնարավորություններից, մասնավորապեսԱրցախի հետ։

7. Անգլերենի առաջնայնությունը (Հոդված XVII)`

​Տարբերության դեպքում անգլերեն տեքստն է գերակա։ Սա ռիսկային է թարգմանական և մեկնաբանական վեճերում։

Կարո՞ղ է Հայաստանը վստահել Ադրբեջանին

Վերջին տարիների իրադարձությունները, ներառյալԿԽՄԿ-ի գործունեության խափանումը, ռազմագերիներիվերադարձի ձգձգումը, և պաշտոնական Բաքվիհռետորաբանությունը «Արևմտյան Ադրբեջանի» մասին, վկայում են բարձր անվստահության մակարդակի մասին։ Այս պայմաններում առանց ուժեղ մոնիթորինգի և երաշխիքների որևէ պայմանագիր կարող է դառնալմիայն ձևական փաստաթուղթ։

Հնարավոր արտաքին ռիսկեր

❖ Թուրքիա՝ շահագրգռված է Սյունիքով ուղիղհաղորդակցությամբ և կաջակցի դրա արագիրագործմանը։

❖ Իրան՝ կտրուկ դեմ է ցանկացած «միջանցքային» պատկերացման, զգուշացնում է իր կարմիր գծերիմասին։

❖ Ռուսաստան՝ փորձում է պահպանելազդեցությունը տարածաշրջանում և զգուշացնում է Արևմուտքի դերի աճի վերաբերյալ։

Նախաստորագրված փաստաթուղթը կարող է դառնալ տարածաշրջանային խաղաղության հիմք միայնայն դեպքում, եթե այն հարստացվի հստակ և պարտադիր կիրառելի անվտանգության, իրավական և վերահսկողական մեխանիզմներով։ Առանց այդպիսիլրացումների, այն պարունակում է բարձր ռիսկերՀայաստանի սուվերենության, սահմանայինանվտանգության և իրավական պաշտպանությանհամար։

Միջազգայանագետ, Ադրբեջանի հարցերով փորձագետ՝ Գառնիկ Դավթյան